Item: Các hình thức mai táng ở Việt Nam
Rating: 5
Author: Nguyen Hoa

Các hình thức mai táng ở Việt Nam cũng đa dạng theo văn hóa của từng vùng miền, từng dân tộc. Mỗi nhóm dân tộc tùy theo sự ảnh hưởng của nơi cư trú, văn hóa tập tục làm ăn, sinh sống mà lại có một hình thức mai táng riêng. Bài viết sau sẽ giúp bạn hiểu được phần nào các hình thức mai táng của 54 dân tộc anh em trên đất nước Việt Nam của chúng ta.

MAI TÁNG LÀ GÌ?

Mai táng là biện pháp xử lý xác người chết với nhiều hình thức khác nhau như địa táng, hỏa táng, thủy táng, không táng, huyền táng, điểu táng,…

CÁC HÌNH THỨC MAI TÁNG Ở VIỆT NAM

ĐỊA TÁNG

Khái niệm

Hình thức mai táng ở Việt Nam – Địa Táng

Địa táng (còn gọi là huỳnh táng hay thổ táng) là một hình thức mai táng bằng cách chôn xác người chết xuống đất. Trong các hình thức mai táng thì địa táng là hình thức phổ biến rộng rãi hơn cả.

Phân loại

Địa táng được chia làm hai loại:

– Một loại chôn cất xuống đất vĩnh viễn, trừ phi “mả động”, nghĩa là khi trong gia đình xảy ra sự cố gì bất trắc (có người ốm nặng, mất mùa, cửa nhà sa sút, chết bất đắc kì tử…), người ta mới phải cải táng.

– Một loại chôn xuống đất một thời gian nhất định (tuỳ theo tập tục quy định), sau đó bắt buộc phải cải táng (tức là lấy xương cốt còn lại đem chôn lần nữa ở chỗ khác hay địa điểm cũ) lần này mới chôn vĩnh viễn.

Các kiểu quan tài phổ biến

Hình thức địa táng xuất hiện ở Việt Nam từ rất lâu đời.Những kiểu quan tài phổ biến nhất phải kể đến quan tài hình vò (hay chum) và hình thuyền có trong nền văn hóa cổ Sa Huỳnh, Đông Sơn.

Quan tài hình vò (còn gọi mộ vò, mộ chum): Vò hay chum được để hở hoặc đậy bằng những vung đặc biệt hoặc các hiện vật gốm nhưng cùng loại hình. Có trường hợp trong một chum, vò to còn có nhiều vò chum nhỏ đặt bên trong.

Chất liệu: Chum táng đặc trưng Sa Huỳnh bằng đất nung

Nguồn gốc: có từ thời văn hóa Sa Huỳnh và văn hóa Đông Sơn.

Quan tài hình thuyền: Quan tài là một đoạn thân cây khoét rỗng lòng, chừa hai đầu hay ghép thêm hai miếng ván. Nắp quan tài có mộng hay chốt để khớp với quan tài.

Chất liệu: Mộ thuyền được làm bằng gỗ.

Nguồn gốc: Quan tài này phổ biến trong khu vực văn hoá Đông Sơn ở các vùng trũng. Ở Việt Nam hiện nay đã có gần 30 di tích có quan tài hình thuyền thuộc văn hoá Đông Sơn được nghiên cứu. Nổi tiếng phải kể đến như khu mộ Việt Khê (Hải Phòng), Châu Can (Hà Tây). Tàn dư của loại quan tài này vẫn còn tồn tại nhiều nơi ở Việt Nam.

Phân bố

Địa táng là hình thức có từ thời xa xưa và đến nay vẫn là hình thức mai táng phổ biến nhất của người Việt Nam.

HỎA TÁNG

Khái niệm

– Hỏa táng, còn gọi hoả thiêu, là phương pháp xử lí thi hài bằng cách dùng gỗ, dầu mazut,dầu hoả, khí đốt hay điện đốt cháy thi hài người chết thành tro.

Hình thức mai táng ở Việt Nam – Hỏa Táng

– Tro của hài cốt tuỳ theo phong tục của cộng đồng mà cho vào bình kín để thờ cúng trong gia đình hoặc nơi thờ tự của tôn giáo như chùa, vv. hoặc để ở một nơi công cộng hoặc theo nguyện vọng của người quá cố (ví dụ như rải ngoài thiên nhiên).

Phân bố

– Trong những tư liệu khảo cổ học cũng cho thấy tục hỏa táng đã có trong nền văn hóa Sa Huỳnh vì tìm thấy những mộ chum chứa tro cốt.Hiện vẫn chưa khẳng định được đây xuất phát từ tín ngưỡng bản địa hay du nhập từ bên ngoài

– Ở Việt Nam, trước đây tục hỏa táng không phổ biến lắm, chủ yếu ở người Khơ Me theo đạo Phật. Mỗi phum, sóc người Khơ Me có nơi hỏa táng riêng, nhiên liệu chủ yếu là củi.Trước khi hỏa táng, người ta tiến hành những nghi thức có tính tôn giáo nhằm đưa hồn người chết về thế giới bên kia.

– Hiện nay một số nơi ở nước ta như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh… đã bắt đầu áp dụng hỏa táng.

HUYỀN TÁNG

Ngoài các hình thức an táng người chết như: địa táng (chôn cất trên đất), thủy táng (chôn cất dưới nước), hỏa táng (thiêu) hay điểu táng (treo lên cây cho chim ăn)… còn có một trong những hình thức mai táng cổ xưa rất kỳ bí là treo quan tài trên núi – mà theo quan niệm của người xưa thì nơi từ trên cao, người chết có thể ngắm nhìn trời xanh, sông núi, cách biệt với sự ồn ào của nhân gian,đó là huyền táng… Vì vậy, một số địa phương chỉ còn gọi nơi huyền táng là “tiên hàm”, “tiên thất”, “tiên đài”.

Khái niệm

Hình thức mai táng ở Việt Nam – Huyền Táng

– Huyền táng, hiểu theo cách đơn giản,là treo quan tài trên núi. Huyền táng là một trong những hình thức mai táng cổ xưa nhất ở Trung Quốc và một số quốc gia khác.

– Huyền táng: trong đó chữ “huyền” có nghĩa là treo, tức là treo quan tài của người chết trên các vách núi dựng đứng.

Cách thức

– Đặt quan tài trên chạc ba một cái cây to hoặc treo lủng lẳng trên cành cây.

– Đặt quan tài dưới vòm mái đá hay trong hang đá ở lưng chừng núi, có khi đặt nằm sâu trong hang động. Những hang động thường nằm gần sông, có rào chắn cẩn thận, là hang thiên tạo hay do con người đào khoét. Hang được ngăn ra nhiều phòng, tạo chỗ để nhiều quan tài.

– Dùng những đoạn gỗ to ghim vào vách núi làm điểm tựa cho quan tài hoặc cắm một đầu quan tài vào những hốc đá trên lưng chừng núi,.

Dấu tích ở Việt Nam

– Ở Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều di chỉ về hình thức huyền táng này ở các dân tộc thiểu số miền núi và trung du: Bá Thước,Quan Sơn-Thanh Hóa, Sơn La, ở Tây Nguyên như Kon Tum

– Hiện nay, táng treo không còn nữa vì tục này gây ô nhiễm môi trường, bệnh dịch…

THỦY TÁNG:

Khái niệm

– Là hình thức thả trực tiếp xác người chết xuống sông, biển, hồ…

Nguồn gốc

Hình thức mai táng ở Việt Nam – Thủy Táng

– Nguồn gốc tâm linh: Tục này có từ xa xưa với quan niệm nước là cội nguồn sinh mệnh của con người, nước gắn liền với thần linh, sự bất tử và hạnh phúc. Do đó, khi một người chết đi và được thả về với dòng nước mát thì thân thể sẽ hòa vào dòng nước thánh anh linh và được siêu thoát….

-Nguồn gốc khoa học: Nó liên quan nhiều đến điều kiện và môi trường sống của những cư dân sử dụng hình thức này.

Phân bố

– Thủy táng không chỉ có ở Việt Nam mà khá phổ biến ở những cư dân ven biển, trên các đảo nhỏ ở vùng Đông Nam Á.

– Hình thức này cũng xuất hiện trong tác phẩm văn học “Mùa hoa cải ven sông” của nhà văn Nguyễn Quang Thiều đã được đạo diễn Khải Hưng chuyển thể thành phim “Lời nguyền của dòng sông” với hình ảnh thủy táng người vợ của lão chài họ Phạm.

– Hiện nay hình thức này không còn vì gây ô nhiềm môi trường. Tuy nhiên trong những trường hợp bất đắc dĩ vẫn còn sử dụng.

THIỀN TÁNG/TƯỢNG TÁNG

Khái niệm

– Thiền táng là hình thức táng trong tư thế ngồi thiền

– Tượng táng là hình thức làm thành tượng để táng.

Hình thức mai táng ở Việt Nam – Tượng táng/Thiền Táng

Đây là một loại hình rất hiếm hiện nay chỉ được tìm thấy ở Trung Quốc và Việt Nam,đặc biệt chỉ thấy ở những nhà sư Phật Giáo. Các tượng nhà sư vẫn còn nguyên vẹn xương cốt, nội tạng… được đặt trong tư thế thiền định. Đây là một hình thức táng vẫn đang được nghiên cứu vì sự đặc biệt của nó.

Dấu tích

– Thiền táng (tượng táng) rất hiếm, chỉ có ở các nhà sư. Có thể nói hình thức táng này chỉ có từ khi đạo Phật vào Việt Nam

– Ở Việt Nam có hai trường hợp thiền tảng nổi tiếng là của nhà sư Vũ Khắc Trường và Vũ Khắc Minh ở chùa Đậu, tức Thành Đạo Tự, thuộc làng Gia Phúc, xã Nguyễn Trãi, huyện Thường Tín, tỉnh Hà Tây.

“Theo truyền thuyết trong dân gian có nói rằng là hai thiền sư vào nhập thất có dặn là ta vào nhập thất 100 ngày, có gõ mõ niệm phật, hết 100 ngày thì toàn thân sẽ khô đi, thơm tho, nếu thực sự như thế thì để nguyên còn nếu có mùi như mọi người thì đem chôn… Đến nay di hài của hai nhà sư vẫn còn được lưu giữ theo thế ngồi thiền”.

Xem thêm: Nghi lễ mai táng của người Thổ ở Giai Xuân, Tân Kỳ, Nghệ An

MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA RÚT RA TỪ CÁC HÌNH THỨC MAI TÁNG Ở VIỆT NAM

Qua khảo sát sơ lược, ta thấy ở Việt Nam có rất nhiều hình thức mai táng. Trong đó có thể khẳng định:

– Địa táng (thổ táng), thủy táng, huyền táng (táng treo) mang tính chất bản địa của những cư dân Đông Nam Á cổ đại, trong đó có các dân tộc Việt.

– Hỏa táng vẫn đang tranh luận, có thuyết cho rằng do ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ vào văn hóa Sa Huỳnh mà hậu duệ còn lại là người Chăm ngày nay.

– Thiền táng (tượng táng) rất hiếm, chỉ có ở các nhà sư. Có thể nói hình thức táng này chỉ có từ khi đạo Phật vào Việt Nam.

Nhìn chung các hình thức táng ít nhiều mang tính chất bản địa đều liên quan đến đất, nước và trời-ba thành tố quan trọng bậc nhất đối với cư dân nông nghiệp lúa nước. Ba yếu tố này được sùng bái từ rất xa xưa đến nay vẫn còn và được thể hiện rõ trong tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu của người Việt (Mẫu Thượng Thiên, Mẫu Thượng Ngàn, Mẫu Thoải).

Các quan tài hình thuyền, đôi khi chôn theo mái chèo thể hiện văn hóa sông nước đã in sâu vào tâm thức con người, thể hiện phương thức đi lại chủ yếu là thuyền và thuyền cũng là phương tiện đưa linh hồn người chết qua con sông ngăn cách thế giới người sống – người chết về với tổ tiên.
Khi táng treo chọn những nơi cao như trên cây, hang động, vách núi… với quan niệm linh hồn càng gần trời cao, càng dễ siêu thoát về thế giới người chết trên các tầng trời.Điều này thể hiện rất rõ quan niệm về ba tầng thế giới của người cổ đại

Ngoài ra, các đồ tùy táng được chôn theo rất nhiều bao gồm cả đồ dùng và vũ khí cũng thể hiện ý niệm về cuộc sống bất tử của linh hồn ở thế giới bên kia.

Xem thêm: Những hình thức mai táng người chết rùng rợn nhất thế giới

Trên đây là tổng hợp các hình thức mai táng ở Việt Nam, hy vọng bài viết sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan hơn về các hình thức mai táng hiện vẫn đang duy trì và tồn tại trên đất nước ta.